NRC Opinie en debat 3 juli: Er is meer – maar de liberaal ziet het niet, door Joost Röselaers.

door Elsbeth Oskamp

Wat zijn de waarden waar seculiere partijen voor staan? In Nederland ontbreekt besef van iets dat de dagelijkse politieke koersen overstijgt, schrijft .
‘Interieur van de Cunerakerk te Rhenen’, (1655), door Pieter Saenredam.
Onze samenleving vergelijk ik graag met een kathedraal. Een kathedraal is een project, gebouwd door generaties werklieden, die zich lieten bemoedigen door het beeld van de afgebouwde kathedraal, ook al zouden ze de voltooiing ervan dikwijls zelf niet meemaken. Elke steen is van onschatbare waarde en heeft een kleine, maar wezenlijke invloed op het geheel. Een steen (of een groep stenen) die verkleurt of verschuift maakt dat de kathedraal er anders uit gaat zien – nog indrukwekkender of andersom, in staat van afbraak.

In mijn gesprekken met (liberale) politici heb ik dit beeld vaak gebruikt. Het hielp om twee aspecten, van wezenlijk belang voor elke politicus, ja voor elke burger, uit te lichten. Hoe ziet de kathedraal van onze samenleving eruit? Wie zijn wij, als Nederlanders, als Europeanen, met elkaar; wat kenmerkt ons; welke waarden (stenen) horen onlosmakelijk bij ons?

En ten tweede: welke invloed heeft de politicus (de bouwer, soms de architect) daar zelf op? Kan hij of zij zorgen voor een iets andere kleur aan het geheel? En zo ja, welke kleur is dat dan?

Dit soort vragen bracht onze gesprekken naar een andere laag. Het ging niet langer over wie gaat met wie, hoe kunnen we de ander aftroeven, hoe zorgen we ervoor dat we groeien in de peilingen. Het persoonlijke succes wordt afgemeten aan opiniepeilingen en social media, niet meer aan intrinsieke en gedeelde waarden.

Eigenzinnigheid wordt weinig meer op prijs gesteld. Bij mensen die langere tijd in de politiek rondlopen, voel je alle energie en inspiratie dikwijls wegsijpelen. Van een oorspronkelijk elan is na een tijdje weinig meer over. Daarmee doen politici zichzelf geen recht. En daarmee verwaarlozen wij de kathedraal waar wij aan willen bouwen.

Groter dan het eigen bestaan

Waarden trekken mensen uit boven puur eigenbelang of partijbelang. Ze hebben de kracht om mensen met elkaar en met de toekomst te verbinden. Ik groeide op in Frankrijk. De Jezuïeten die daar mijn school leidden, gebruikten daarvoor het woord ‘transcendent’ (‘wat ons eigen bestaan overstijgt’). Je associeert het direct met het goddelijke, maar het gaat mij vooral om een bepaalde mindset. Er is iets wat groter is dan mijn eigen bestaan.

President Macron zei over zijn persoonlijke geloofsbeleving dat hij niet in God gelooft maar wel in het transcendente. Op mijn Franse school werd er ook op gehamerd dat ‘La France’ iets transcendents in zich heeft. We maken samen onderdeel uit van een groter geheel, namelijk Frankrijk. En dat staat voor een traditie van eeuwen en voor een glorierijke toekomst. In de woorden van Charles de Gaulle: une certaine idée de la France. Op de nationale feestdag 14 juli werd stilgestaan bij het feit dat het ook iets is waar je je eigen leven voor moet opgeven als het in gevaar komt.

Als predikant in Londen herontdekte ik de nadruk op het transcendente uit mijn Franse jeugd. Bij herdenkingen en festiviteiten werd door met name de indrukwekkende rituelen van de Church of England het besef versterkt dat elke Brit deel uitmaakt van een groter geheel. Dat biedt troost, trots en perspectief. Het is spijtig dat het Europese project die laag in ons niet weet aan te spreken, terwijl de in Europa ontwikkelde humane waarden zoveel kansen bieden om dat wel te doen.In Nederland ontbreekt het besef van het transcendente, van iets wat ons overstijgt. Er is geen levensbeschouwelijke traditie meer in Nederland waar wij in geworteld zijn. Bij veel politieke partijen (ook van oudsher christelijke) is het onduidelijk waar zij echt voor staan. Veel hangt af van de lijsttrekker. Het Nederlands-zijn wordt nog amper aan dieper liggende waarden verbonden.Geen levensbeschouwelijke traditie meer

Een gemiste kans, want de Nederlandse geschiedenis biedt veel aanknopingspunten. Ik denk aan verhalen van mensen die opkwamen voor verdraagzaamheid, godsdienstvrijheid, rechtvaardigheid en die open stonden voor de wereld om hen heen. Waarden die teruggaan tot de Unie van Utrecht (1579). Waarden die ons sterk hebben gevormd en waar we trots op mogen zijn.

Zouden we niet duidelijker moeten uitspreken dat deze waarden wat ons betreft van transcendente waarde zijn? Dat zij als het ware van eeuwigheidswaarde zijn, ook al staan zij onder publieke druk. Dat wij ze willen doorgeven aan nieuwe generaties en ons er in al ons politieke handelen door willen laten omvormen. Dat deze waarden de bouwstenen vormen van de kathedraal die Nederland is en die wij met elkaar vormen.

Als het transcendente ontbreekt, dan rest het eigen succes. Van de politicus en de eigen partij. Dat is de reden tot bestaan. Groter worden bij de volgende verkiezingen. Nog meer volgers op Twitter.

Wat wil politicus bereiken?

In het licht van de huidige coalitieonderhandelingen heb ik dikwijls de vraag gesteld: wat willen jullie als politici nou echt bereiken? Welke steen van de kathedraal van onze samenleving moet van kleur of plaats veranderen de komende jaren? En welke hoekstenen moeten er vooral worden gekoesterd en verstevigd?

Deze vragen zijn nu meer dan ooit relevant, want na corona valt er wel weer wat op te bouwen. Laat het gesprek daarover gaan in de onderhandelingen! Laat adviseurs die zich louter met beeldvorming bezighouden op veilige afstand en ga van mens tot mens het gesprek aan over wat Nederland tot Nederland maakt en welke waarden daar onlosmakelijk aan zijn verbonden. En sta daar vervolgens voor, ook al maak je een vrije val in de opiniepeilingen en verlies je honderden volgers. Deze houding zal het welzijn van de politici ten goede komen. En de kathedraal die onze samenleving vormt zal er alleen maar mooier van worden.

Joost Röselaers is remonstrants predikant. Daarnaast is hij (tot deze zomer) hoofdredacteur van Idee, het tijdschrift van de Mr. Hans van Mierlostichting.

Interieur van de Cunerakerk te Rhenen’, (1655), door Pieter Saenredam.

 

gepubliceerd op 28 juni 2021